Spis treści
- Gdzie się rozwijają bakterie Legionella?
- Jakie schorzenia mogą wywoływać bakterie Legionella?
- Jakie są objawy zakażenia bakterią Legionella?
- U jakich osób ryzyko zakażenia jest najwyższe?
- Jak można zarazić się bakterią Legionella?
- Czy mogę zarazić się Legionellą od chorej osoby?
- Jakie są metody leczenia zakażenia Legionellą?
- Jakich testów używa się w celu wykrycia zakażenia Legionellą?
- Jakie badania wody w kierunku Legionelli mogę wykonać?
- Czy mogę zarazić się Legionellą przez spożycie zakażonej wody?
- Jak mogę zapobiec zakażeniu Legionellą w domu?
- Czy Legionella jest problemem tylko w dużych budynkach?
- Jakie kroki powinny podjąć hotele i inne instytucje publiczne, aby zapobiec zakażeniu Legionellą?
- Jak usunąć stwierdzone skażenie Legionellą?
- Czy istnieją środki chemiczne, które mogą zapobiegać rozwojowi Legionelli w wodzie?
- Jak często powinno się przeprowadzać badania wody na obecność Legionelli w miejscach publicznych?
- Czy Legionella może występować w klimatyzatorach domowych?
- Czy mogę zakazić się Legionellą na basenie lub w saunie?
- Czy można zakazić się Legionellą podczas korzystania z nawilżaczy powietrza?
- Czy mogę zarazić się Legionellą poprzez fontanny dekoracyjne lub ogródkowe zraszacze?
- Czy mogę zarazić się Legionellą, korzystając ze sprzętów domowych, np. zmywarki do naczyń, ekspresu do kawy lub żelazka?
- Czy mogę zarazić się Legionellą, korzystając z myjni samochodowej?
- Czy zabawki do kąpieli stanowią zagrożenie zakażenia Legionellą?
1. Gdzie się rozwijają bakterie Legionella?
Legionella występuje w środowisku naturalnym, a jej rezerwuarem są zbiorniki wodne, takie jak jeziora czy stawy. Bakteria Legionella może rozwijać się także w wewnętrznych instalacjach wodnych w szczególności w ciepłej wody użytkowej. Na skażenie szczególnie narażone są budynki posiadające rozległą sieć instalacji jak np. szpitale, szkoły, hotele.
Rozwojowi bakterii Legionella sprzyjają określone warunki. Są to przede wszystkim zastoje wody, a także określona jej temperatura wynosząca pomiędzy 20°C a 50°C. Mikroorganizmy te są najbardziej aktywne w wodzie o temperaturze 30°C-40°C. Ponadto rozwojowi Legionelli sprzyja zakamienienie instalacji, które przyspiesza tworzenie się biofilmu bakteryjnego. W takiej strukturze rozwijają się mikroorganizmy, w tym bakterie Legionella.
2. Jakie schorzenia mogą wywoływać bakterie Legionella?
Bakterie Legionella wywołują choroby zwane legionellozami. Występują one w dwóch formach:
- bez zapalenia płuc – bakterie powodują tzw. gorączkę Pontiac, która daje objawy grypopodobne trwające kilka dni;
- zapalenie płuc – legionelloza występująca z zapaleniem płuc, czyli tzw. choroba legionistów, jest rzadsza, jednak jeśli dojdzie do jej rozwoju, może mieć poważny przebieg i być niebezpieczna dla zdrowia oraz życia osoby chorej.
Zakażenie Legionellą w postaci ciężkiego zapalenia płuc może mieć poważny przebieg, w związku z tym leczone jest w warunkach szpitalnych.
3. Jakie są objawy zakażenia bakterią Legionella?
Objawy zakażenia Legionellą w postaci gorączki Pontiac występują zazwyczaj po 24-48 godzinach od zarażenia, w przypadku poważniejszej choroby legionistów natomiast okres inkubacji wynosi 2-10 dni, a nawet dłużej. Początkowe symptomy zakażenia to:
- gorączka – niska w przypadku gorączki Pontiac, wysoka przy zapaleniu płuc,
- ból głowy,
- suchy kaszel,
- duszności i trudności w oddychaniu,
- objawy grypopodobne: osłabienie, uczucie rozbicia, zmęczenia, dreszcze i bóle mięśni;
- czasami także: utrata apetytu, nudności, wymioty czy biegunka.
Objawy legionellozy zazwyczaj ustępują po kilku dniach. Jeśli symptomy się nasilają, może to świadczyć o rozwoju poważniejszego zakażenia, na co szczególnie narażone są osoby o obniżonej odporności. W takim przypadku mogą wystąpić:
- mokry kaszel,
- nasilone duszności,
- ból w klatce piersiowej,
- wysoka gorączka, nawet ponad 40°C,
- zaburzenia świadomości.
Występowanie takich objawów powinno skłonić chorego do jak najszybszego zasięgnięcia profesjonalnej pomocy medycznej.
4. U jakich osób ryzyko zakażenia jest najwyższe?
Najwyższe ryzyko zakażenia występuje u takich osób, jak:
- osoby starsze – ryzyko wzrasta powyżej 45 roku życia,
- osoby z obniżoną odpornością,
- pacjenci cierpiący na choroby przewlekłe, w szczególności: choroby dróg oddechowych, nerek, płuc, serca lub cukrzycę,
- osoby, które nie są aktywne fizycznie,
- palacze i osoby spożywające duże ilości alkoholu.
Do zakażenia może dochodzić u każdej osoby, jednak u większości z nich choroba legionistów ma przebieg łagodny lub nawet bezobjawowy. Wymienione wyżej grupy osób mogą natomiast zapaść na ciężkie zapalenie płuc lub rozwinąć powikłania po zakażeniu, takie jak: niewydolność oddechowa, niewydolność nerek, sepsa, a nawet śmierć.
Najczęściej zakażenie Legionellą przebiega podobnie, jak grypa czy przeziębienie. U osób z grupy ryzyka może przerodzić się jednak w poważne zapalenie płuc.
5. Jak można zarazić się bakterią Legionella?
Bakteriami Legionella zarażamy się poprzez ich wdychanie. Bazą do zakażenia jest aerozol wodny, czyli powietrze z kropelkami wody skażonej bakteriami Legionella. Źródłem takiego aerozolu mogą być m.in.:
- rozbryzg wody pod prysznicem, w wannie z hydromasażem czy w jacuzzi,
- ultradźwiękowe nawilżacze powietrza lub inhalatory,
- para z wież chłodniczych będących elementami systemów wentylacji dużych budynków użytkowych,
- fontanny i zraszacze ogrodowe.
6. Czy mogę zarazić się Legionellą od chorej osoby?
Nie, legionelloza nie jest chorobą zakaźną. Nie jest możliwe przenoszenie się bakterii między osobami, a tym samym zakażanie drogą kropelkową. Do zarażenia dochodzi jedynie poprzez wdychanie aerozolu wodnego zawierającego bakterie Legionella.
7. Jakie są metody leczenia zakażenia Legionellą?
Łagodna gorączka Pontiac nie wymaga specjalistycznego leczenia. W przypadku ciężkiego zapalenie płuc spowodowanego Legionellą konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii, która powinna być dobrana odpowiednio do szczepu bakterii i trwać 5-21 dni.
Najczęściej stosuje się leczenie skojarzone przy użyciu antybiotyków fluorochinolowych (lewofloksacyny) z makrolidowymi (klarytromycyna, azytromycyna) lub erytromycyny z innymi antybiotykami makrolidowymi. Antybiotyki beta-laktamowe nie są skutecznie w przypadku Legionelli.
Terapię przeprowadza się w warunkach szpitalnych, pod ścisłą kontrolą lekarską. Jeśli to konieczne, wdraża się także leczenie wspomagające.
Jeśli zakażenie przebiega łagodnie, stosuje się terapię wspomagającą. W przypadku legionellozy w postaci ciężkiego zapalenia płuc należy natomiast wdrożyć antybiotykoterapię. Zwykle stosuje się skojarzoną terapię antybiotykami z kilku różnych grup.
8. Jakich testów używa się w celu wykrycia zakażenia Legionellą?
Wstępne rozpoznanie Legionelli jest często możliwe na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego. W celu diagnozy zapalenia płuc wykonuje się takie badania, jak RTG klatki piersiowej. W badaniu moczu widoczny może być białkomocz i krwinkomocz, a w badaniu krwi – obniżony poziom sodu i podwyższony poziom dehydrogenazy mleczanowej.
By zdiagnozować zakażenie konkretnie bakteriami Legionella, wykonuje się specyficzne testy, takie jak:
- testy immunologiczne (ELISA),
- testy molekularne (PCR, RAPD),
- testy antygenowe (najczęściej z moczu),
- badania wykrywające przeciwciała przeciwko Legionelli we krwi pacjenta.
Wykrycie konkretnego szczepu bakterii Legionella jest konieczne w celu dobrania odpowiedniej antybiotykoterapii. Wiele szczepów Legionelli jest odporne na niektóre antybiotyki, np. beta-laktamowe.
9. Jakie badania wody w kierunku Legionelli mogę wykonać?
Skażenie wody bakteriami Legionella nie jest możliwe do samodzielnego wykrycia, jeśli nie dysponujemy profesjonalnymi narzędziami. Czasami może pojawić się specyficzny smak lub zapach wody, który nie musi jednak świadczyć o obecności bakterii. Jeśli pojawiają się jakiekolwiek wątpliwości dotyczące czystości wody i instalacji, warto wykonać akredytowane badania wody.
Wśród metod badania wody w kierunku Legionelli wyróżnia się poniższe techniki:
- metoda hodowlana – tradycyjna metoda wykrywania Legionelli uznawana przez Sanepid,
- szybkie testy kasetkowe,
- metoda PCR.
10. Czy mogę zarazić się Legionellą przez spożycie zakażonej wody?
Nie, nie można zarazić się Legionellą przez spożycie zakażonej wody. Do zakażenia dochodzi jedynie na skutek inhalacji aerozolu wodno-powietrznego zawierającego bakterie.
Regularne badania wody pochodzącej z instalacji mogą skutecznie ochronić użytkowników budynku przed zakażeniem Legionellą.
11. Jak mogę zapobiec zakażeniu Legionellą w domu?
By zapobiegać rozwojowi bakterii Legionella we własnym domu, stosuj się do poniższych zaleceń:
- zapewnij odpowiednią temperaturę wody w instalacji – woda zimna powinna mieć poniżej 20°C, a ciepła – powyżej 50°C;
- płucz nieużywane krany oraz końcówki instalacji po dłuższej nieobecności w domu;
- pilnuj okresowych przeglądów i konserwacji instalacji wodnej;
- zadbaj o odpowiednią izolację termiczną instalacji;
- usuń z systemu nieużywane odcinki – martwe odnogi instalacji, w których często powstają zastoje wody;
- regularnie oczyszczaj i wymieniaj perlatory, węże i słuchawki prysznicowe;
- jeśli podejrzewasz zanieczyszczenie instalacji – wykonaj badania wody i/lub przeprowadź tzw. przegrzew wody (szokową dezynfekcję termiczną).
12. Czy Legionella jest problemem tylko w dużych budynkach?
Bakterie Legionella najczęściej występują w budynkach posiadających rozległe instalacje wodne. Są to m.in. szpitale, hotele, szkoły czy apartamentowce.
Skażenia nie są jednak ograniczone do tych budynków. Bakterie Legionella mogą rozwinąć się także w małym domu mieszkalnym, szczególnie jeśli w instalacji istnieją warunki sprzyjające jej namnażaniu. Około połowę zakażeń bakterią Legionella stanowią zarażenia w miejscu zamieszkania. Im większy i starszy budynek, tym wyższe ryzyko rozwoju Legionelli.
13. Jakie kroki powinny podjąć hotele i inne instytucje publiczne, aby zapobiec zakażeniu Legionellą?
By zapobiegać skażeniom instalacji bakteriami Legionella, każdy podmiot posiadający budynki użyteczności publicznej powinien przyłożyć szczególną uwagę do kwestii regularnych przeglądów i konserwacji instalacji wodnej oraz klimatyzacji.
Ważne jest, by usunąć z systemu wszelkie elementy powodujące powstawanie zastojów wody czy wilgotnych osadów, a także, by zapewnić odpowiednią temperaturę w całej instalacji. Ponadto należy regularnie czyścić i wymieniać wszelkie elementy i urządzenia należące do systemu.
Nie mniej istotne jest regularne przeprowadzanie badań wody oraz ocena ryzyka instalacji przez wykwalifikowanych specjalistów, a także szkolenie personelu w zakresie identyfikacji i zapobiegania ryzyku zakażenia Legionellą.
Skażenie instalacji występuje najczęściej w dużych budynkach z rozległą instalacją wodną, takich jak szpitale czy hotele. Kontaminacja wody w takich miejscach może być szczególnie niebezpieczna dla ich użytkowników.
14. Jak usunąć stwierdzone skażenie Legionellą?
Metody usuwania bakterii Legionella z instalacji dzielimy na fizyczne i chemiczne. Kluczowe jest nie tylko zlikwidowanie bakterii znajdujących się w wodzie, ale także skuteczne usunięcie biofilmu bakteryjnego, który może tworzyć się w przewodach. Największą skuteczność w tym zakresie oferują metody długoterminowe usuwania Legionelli, takie jak generatory uwalniające substancje biobójcze, np. dwutlenek chloru lub jony srebra i miedzi.
Niezależne od wybranej metody, konieczne jest powtórzenie badań wody w celu potwierdzenia usunięcia skażenia lub określenia dalszych kroków w przypadku stwierdzenia występowania bakterii.
15. Czy istnieją środki chemiczne, które mogą zapobiegać rozwojowi Legionelli w wodzie?
Tak. Środki chemiczne mające właściwości biobójcze, które stosuje się w przypadku walki z Legionellą, to:
- związki chloru: dwutlenek chloru, podchloryn sodu, chlor wolny, chloraminy, kwas podchlorawy,
- nadtlenek wodoru,
- kwas nadoctowy,
- jony srebra i miedzi.
Chemiczna dezynfekcja wody może mieć charakter szokowy lub ciągły. Ta pierwsza metoda polega na wprowadzeniu do instalacji jednorazowo dużej dawki substancji biobójczej. Dezynfekcję ciągłą charakteryzuje natomiast stałe dostarczanie do wody małych dawek substancji, co dodatkowo zapobiega nawrotom skażenia.
16. Jak często powinno się przeprowadzać badania wody na obecność Legionelli w miejscach publicznych?
W Polsce częstotliwość badań wody, jakie muszą przeprowadzać określone podmioty, jest regulowana prawnie przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi z 2017 roku. Określa ono także dopuszczalne ilości bakterii wykrywanych w badanej wodzie.
Właściciele budynków zamieszkania zbiorowego takich, jak domy opieki czy hotele, zgodnie z przepisami powinni przeprowadzać badania wody w instalacji co najmniej raz w roku, natomiast szpitale i inne podmioty lecznicze – dwa razy w roku. Wszystkim podmiotom zaleca się jednak częstsze przeprowadzanie badań.
Wynik badania musi być zaakceptowany przez Sanepid. Dla większości podmiotów norma dopuszczalnego wykrycia Legionelli to 100 jtk na 100 ml wody, jednak w przypadku szpitali, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, wartość ta wynosi 50 jtk na 1000 ml wody.
Często pierwszym etapem usuwania Legionelli z instalacji wodnej jest tzw. przegrzew instalacji, czyli krótkotrwałe podniesienie temperatury wody w całym jej obrębie.
17. Czy Legionella może występować w klimatyzatorach domowych?
Występowanie Legionelli w klimatyzatorach domowych jest rzadkie i dotyczy najczęściej źle zaprojektowanych lub wadliwych instalacji. Jeśli dbamy o nasze klimatyzatory, dokonując regularnych przeglądów i konserwacji – nie mamy powodów do obaw.
Legionella może się natomiast rozwijać w przemysłowych systemach klimatyzacji oraz systemach HVAC używanych w dużych budynkach użyteczności publicznej.
18. Czy mogę zakazić się Legionellą na basenie lub w saunie?
Istnieje małe prawdopodobieństwo zakażenia podczas kąpieli w basenie, jeśli woda w niecce basenu jest prawidłowo utrzymywana i dezynfekowana. Większe ryzyko zakażenia na terenie takiego obiektu występuje w przypadku używania pryszniców, wanien z hydromasażem, jacuzzi czy innych atrakcji wytwarzających aerozol.
Istnieje także ryzyko zakażenia w saunach parowych, jednak odpowiednie utrzymywanie takich pomieszczeń i urządzeń mocno je minimalizuje.
19. Czy można zakazić się Legionellą podczas korzystania z nawilżaczy powietrza?
Tak, istnieje ryzyko zakażenia Legionellą podczas korzystania z nawilżaczy powietrza, gdyż wytwarzają one aerozol mogący być źródłem zarażenia. Wytwarzane cząsteczki wody o średnicy poniżej 5 µm są szczególnie niebezpiecznie w kontekście zakażenia Legionellą.
Ryzyko dotyczy zarówno domowych nawilżaczy, jak i większych urządzeń stosowanych w budynkach użyteczności publicznej. Istotna możliwość zakażenia występuje, jeśli woda używana w nawilżaczu jest rzadko wymieniana, ma temperaturę odpowiednią do rozwoju bakterii, a urządzenie nie jest regularnie czyszczone i dezynfekowane.
Zagrożenie skażenia Legionellą może nieść za sobą używanie źle utrzymywanych domowych nawilżaczy lub klimatyzacji wodnych.
20. Czy mogę zarazić się Legionellą poprzez fontanny dekoracyjne lub ogródkowe zraszacze?
Tak, fontanny dekoracyjne mogą stanowić źródło zakażenia, jeśli woda w nich jest skażona Legionellą i rozpraszana w postaci aerozolu. W przypadku ogródkowych zraszaczy ryzyko zakażenia jest niskie, jeśli korzystamy z wody dostarczanej z sieci wodociągowej, której temperatura nie przekracza 20-25°C.
Zwiększone ryzyko może stanowić używanie wody z innych źródeł, np. stawów czy długo stojącej wody pozyskanej z opadów deszczu, a także w przypadku korzystania z węża ogrodowego, który był na słońcu przez dłuższy czas.
21. Czy mogę zarazić się Legionellą, korzystając ze sprzętów domowych, np. zmywarki do naczyń, ekspresu do kawy lub żelazka?
Nie, takie urządzenia zazwyczaj nie stanowią ryzyka zakażenia Legionellą, ponieważ woda w nich używana osiąga wysokie temperatury, które zabijają bakterie (powyżej 60°C).
22. Czy mogę zarazić się Legionellą, korzystając z myjni samochodowej?
Ryzyko zakażenia Legionellą w myjni samochodowej jest niskie. Nie jest ono jednak wykluczone, jeśli urządzenia służące do mycia nie są odpowiednio dezynfekowane i dojdzie do skażenia używanej w nich wody, a następnie wdychania powstającego przy myciu pojazdu aerozolu.
Nieodpowiednio czyszczone i używane gumowe zabawki do kąpieli mogą być miejscem rozwoju bakterii, w tym Legionelli.
23. Czy zabawki do kąpieli stanowią zagrożenie zakażenia Legionellą?
Tak, Legionella może rozwijać się także w dziecięcych zabawkach do kąpieli. We wnętrzu gumowych kaczuszek i innych akcesoriów do zabawy w wodzie zbierać się może mętny płyn – woda zmieszana z płynami ustrojowymi, zanieczyszczeniami, kamieniem i cząsteczkami materiału, z którego wykonano zabawki. Stanowi to dobre środowisko do powstawania biofilmu i rozwoju bakterii, w tym bakterii Legionella.
Czy należy więc zrezygnować z proponowaniu dziecku zabawek do kąpieli? Niekoniecznie, jednak zaleca się, żeby co jakiś czas zdezynfekować zabawki przy pomocy wrzątku, chloru lub wody utlenionej. Szczególnie ważne jest, aby zabawki napełniane wodą były zdezynfekowane od wewnątrz.
W społeczeństwie istnieje wiele mitów i wątpliwości związanych z potencjalnym zakażeniem bakteriami Legionella. Mamy nadzieję, że powyższym artykułem rozwialiśmy chociaż część z nich. By zmniejszyć ryzyko zagrożenia związane z bakteriami Legionella, kluczowe jest dbanie o instalacje wodne oraz wszelkie systemy czy urządzenia, w których może zaistnieć skażenie.
W przypadku wątpliwości warto zasięgnąć porady ekspertów. Specjaliści z Bluecare dostarczą niezbędnych wskazówek dotyczących dbania o instalację i wprowadzenia niezbędnych zmian, wykonają badania wody oraz profesjonalną ocenę ryzyka skażenia wewnętrznej sieci wodociągowej, a także pomogą dobrać odpowiednią metodę przeciwdziałania skażeniom.
Autorzy:
Akredytowane badania wody pod kątem Legionelli
Chcesz sprawdzić jakość wody w Twoim budynku? Zaoszczędź swój czas i zleć nam wykonanie badania, a my zadbamy o cały proces i skonsultujemy z Tobą otrzymane wyniki.
